Рубрика: հանրահաշիվ

Սովորենք լուծել պարզագույն իռացիոնալ հավասարումները: Պարզագույն իռացիոնալ անհավասարումներն են՝ √x<a և √x>a, որտեղ a -ն տրված իրական թիվ է:

Դիտարկենք √x<a անհավասարումը:

1) Եթե a≤0, ապա թվաբանական քառակուսի արմատի սահմանման համաձայն, անհավասարումը լուծում չունի:

2) Եթե a>0, ապա պետք է անհավասարումը բարձրացնել քառակուսի և պահանջել, որ արմատն իմաստ ունենա (արմատատակ թիվը լինի ոչ բացասական): Եկանք հետևյալ համակարգին՝

Որպես պատասխան ստանում ենք հետևյալ կրկնակի անհավասարումը՝ 0≤x<a²

Դիտարկենք √x>a անհավասարումը:

1) Եթե a<0, ապա ձախից ոչ բացասական թիվ է, իսկ աջից՝ բացասական: Անհավասարումը միշտ ճիշտ է, եթե արմատն իմաստ ունի:

Հետևաբար այս դեպքում անհավասարման պատասխանը ԹԱԲ -ն է՝ [0;+∞)

2) Եթե a≥0, ապա պետք է անհավասարումը բարձրացնել քառակուսի և պահանջել, որ արմատն իմաստ ունենա (արմատատակ թիվը լինի ոչ բացասական): Գալիս ենք հետևյալ համակարգին՝

Որպես պատասխան ստանում ենք հետևյալ անհավասարումը՝ x>a²

Նման ձևով վարվելով՝ կարելի է լուծել պարզագույն ոչ խիստ անհավասարումները:

√x≤a անհավասարման դեպքում գալիս ենք հետևյալ եզրակացություններին:

1) Եթե a<0, լուծում չկա: 

2) Եթե a≥0, ապա x∈[0;a²]

√x≥a անհավասարման դեպքում գալիս ենք հետևյալ եզրակացություններին:

1) Եթե a<0, պատասխանը ԹԱԲ -ն է՝ [0;+∞)

2) Եթե a≥0, ապա x∈[a²;+∞)

Օրինակ

Լուծենք √2x−1<3 իռացիոնալ անհավասարումը:

1) Սկզբում գտնենք ԹԱԲ -ը՝ 2x−1≥0

2) Երկու մասերը բարձրացնենք քառակուսի՝ (√2x−1)² < 3²

3) Եկանք հետևյալ համակարգին՝

4) Լուծենք ստացված համակարգը՝

5) Պատասխանը ստացված բազմությունների հատումն է՝ x∈[0.5;5)

Առաջադրանքներ․

Լուծեք անհավասարումները․

Առաջադրանքներ․

Լուծեք անհավասարումները․

1)Լուծեք հավասարումը․

Եթե հավասարման անհայտը գտնվում է քառակուսի արմատի նշանի տակ, ապա այդպիսի հավասարումը անվանում են իռացիոնալ: 

Դիտարկենք √2x+1=3 իռացիոնալ հավասարումը:

Ըստ քառակուսի արմատի սահմանման, այն նշանակում է, որ 2x+1=3²: Փաստորեն, քառակուսի բարձրացնելով, տրված իռացիոնալ հավասարումը բերեցինք 2x+1=9 գծային հավասարմանը:

Դա բնական է, եթե պետք է ազատվել քառակուսի արմատի նշանից:

2x+1=9 հավասարումից ստանում ենք՝ x=4: Սա միաժամանակ 2х+1=9 գծային և √2x+1=3 իռացիոնալ հավասարումների արմատն է:

Քառակուսի բարձրացնելու եղանակը տեխնիկապես բարդ չէ իրականացնել, սակայն երբեմն այն բերում է անցանկալի իրավիճակների:

Օրինակ՝

Դիտարկենք √2x−5=√4x−7 իռացիոնալ հավասարումը:

Երկու մասերը բարձրացնելով քառակուսի, ստանում ենք՝ 

(√2x−5)²=(√4x−7)²

2x−5=4x−7

Լուծելով ստացված 2x−4x=−7+5 հավասարումը, ստանում ենք x=1

Սակայն x=1, որը 2x−5=4x−7 գծային հավասարման արմատն է, չի բավարարում տրված իռացիոնալ հավասարմանը: Ինչո՞ւ: Իռացիոնալ հավասարման մեջ x-ի  փոխարեն տեղադրենք 1, կստանանք՝  √−3=√−3

Հավասարումը բնականաբար չի բավարարվում, քանի որ հավասարության ձախ և աջ մասերը իմաստ չունեն:

Ստացել ենք ավելորդ արմատ: Այսպիսի իրավիճակներում ասում ենք, որ x=1 -ը թույլատրելի արժեք չէ, կամ չի պատկանում թույլատրելի արժեքների բազմությանը: Դուրս եկավ, որ այս դեպքում, իռացիոնալ հավասարումը արմատ չունի, մինչդեռ քառակուսի բարձրացնելուց ստացված գծային հավասարումը արմատ ուներ:

Իռացիոնալ հավասարումների համար, ստուգումը լուծման անհրաժեշտ փուլ է, որը օգնում է հայտնաբերել և դեն նետել ավելորդ արմատները: 

Այսպիսով, իռացիոնալ հավասարումը լուծելու համար պետք է՝

1) այն բարձրացնել քառակուսի,

2) լուծել ստացված հավասարումը,

3) կատարել ստուգում՝ դեն նետելով ավելորդ արմատները,

4) գրել վերջնական պատասխանը:

Օրինակ՝

Լուծենք √5x−16=2 հավասարումը:

1) Երկու մասերը բարձրացնենք քառակուսի՝ (√5x−16)²=2²

2) Լուծենք ստացված հավասարումը՝

5x−16=4

5x=20

x=4

3) Կատարենք ստուգում: √5x−16=2 հավասարման մեջ տեղադրենք x=4: Ստանում ենք՝ √4=2 ճիշտ հավասարությունը:

4) Պատասխան՝ √5x−16=2 հավասարման լուծումը x=4 -ն է:

Առաջադրանքներ․

1)Լուծել հավասարումները․

1)Հայտարարում ազատվեք արմատանշանից․

1.6

2.9

3.0

4.4x

5.8x

6.0

7.0

8.0

2)Պարզեցրե՛ք արտահայտությունը․

1)Հաշվե՛ք․

1.64

2.225

3.900

4.4900

5.400

6.810000

7.640000

8.25000000

2)Արտադրիչը տարեք արմատանշանի տակ`

արմատ2×2

արմատ-3×2

արմատ4×5

արմատ-10×5

արմատax4,a>0

Տրված a թվից թվաբանական քառակուսի արմատ կոչվում է այն ոչ բացասական թիվը, որի քառակուսին հավասար է տրված a թվին:

Նշանակում ենք այսպես՝ √a

Կարդում ենք՝ a թվից քառակուսի արմատ: 

a -ն թիվն անվանում են արմատատակ թիվ:  

√16=4 քանի որ՝ 4²=16

Բացասական թվից քառակուսի արմատ գոյություն չունի:

Օրինակ՝ √-16 արտահայտությունն իմաստ չունի, քանի որ չկա այնպիսի a իրական թիվ, որի քառակուսին հավասար լինի բացասական թվի՝ a²≠−16

Քառակուսի արմատը գտնելու համար պետք է լավ իմանալ թվերի քառակուսիները:

Թվերի հաճախ օգտագործվող քառակուսիներ՝

Հետևաբար, √81=9; √121=11; √361=19 և այլն:

Եթե արմատատակ թիվը տասնորդական կոտորակ է, ապա պետք է ուշադրություն դարձնել ստորակետից հետո եկող թվերի քանակի վրա:

Եթե արմատատակ թիվը վերջանում է զրոներով, ապա պետք է ուշադրություն դարձնել դրանց քանակի վրա:

Տեղի ունեն հետևյալ հավասարությունները՝ 

որոնք ցույց են տալիս, որ կարիք չկա թվից արմատ հանել, եթե այն հետո պիտի բարձրացվի քառակուսի:

Առաջադրանքներ․

1)Արդյո՞ք նշված արտահայտությունն իմաստ ունի.

1.այօ

2,այո

3.այո

4.այո

5.ոչ

6.ոչ

7.այո

8.ոչ

9.ոչ

10․ոչ

2)Գտե՛ք տրված կողմի երկարությամբ քառակուսու մակերեսը: Հարմարության համար կարելի է փոխել չափման միավորը.

ա) 3 մ= 3×3=9

բ) 9 կմ= 9×9=81               

գ) 0.05 կմ= 0.05×0.05=0.025

դ) 2.8 սմ= 2.8×2.8=4.16

ե) 200 սմ= 200×200=200000

զ) 6000 մմ= 6000×6000=3600000

է) 80 դմ= 80×80=6400

ը) 0.9մ= 0.9×0.9=0.81

թ) 1.3 սմ

ժ) 0.000003 կմ

3)Թիվը բարձրացրե՛ք քառակուսի.

1.1

2.49

3.1..44

4.0.1

5.5

6.1.222

7.14

8.0

9.17.64

10.6.8

4)Գտե՛ք քառակուսու կողմի երկարությունը, եթե նրա մակերեսը հավասար է.

ա) 25 մ² =25

բ) 100 մմ² =100

գ) 49 մ² =49

դ) 0.01 սմ² =0..01

ե) 64 դմ² =64

զ) 0.09 սմ² =0.09

է) 2.56 մ² =2.56

ը) 10000 սմ² =10000

թ) 144 սմ² =144

ժ) 1.69 կմ² =1.69

5)Հաշվե՛ք արտահայտության արժեքը.

1.2

2.5

3.4

4.-1

5.0.1

u.10

7.100

8.21

8.

10.

Երկաչափութթուն

1.գտեք մակերեսը։

պատ․՛4×3=12

2.գտնել մակերեսը

պատ․՛30,150

3.գտնել մակերեսը

)Գտե՛ք թիվ, որի քառակուսին հավասար է՝

ա)4

բ)100

գ)-6

դ)81

ե)-0,25

զ)0

է)0,09

ը)1,21

2)Հաշվե՛ք․

ա)2 + √1=

բ)15 — √36=

գ)√9 + √4=

դ)√16 + √25=

ե)√49 — √1=

զ)√81 — √49=

է)√100 — √36=

ը)√144 — √121=

թ)√0,36 + √0,49=

3)Հաշվե՛ք․

ա)2 • √81=

բ)1/3 • √100=

գ)√4 • √0,25=

դ)√0,16 • √9=

ե)√0,27 : √3=

զ)√49 : √0,01=

է)√1/9 • √81=

ը)√0,36 : √1/36=

թ)√1,69 : √0,0625=

Առաջադրանքներ․

1)Արդյո՞ք նշված արտահայտությունն իմաստ ունի.

1.այօ

2,այո

3.այո

4.այո

5.ոչ

6.ոչ

7.այո

8.ոչ

9.ոչ

10․ոչ

2)Գտե՛ք տրված կողմի երկարությամբ քառակուսու մակերեսը: Հարմարության համար կարելի է փոխել չափման միավորը.

ա) 3 մ= 3×3=9

բ) 9 կմ= 9×9=81               

գ) 0.05 կմ= 0.05×0.05=0.025

դ) 2.8 սմ= 2.8×2.8=4.16

ե) 200 սմ= 200×200=200000

զ) 6000 մմ= 6000×6000=3600000

է) 80 դմ= 80×80=6400

ը) 0.9մ= 0.9×0.9=0.81

թ) 1.3 սմ

ժ) 0.000003 կմ

3)Թիվը բարձրացրե՛ք քառակուսի.

1.1

2.49

3.1..44

4.0.1

5.5

6.1.222

7.14

8.0

9.17.64

10.6.8

4)Գտե՛ք քառակուսու կողմի երկարությունը, եթե նրա մակերեսը հավասար է.

ա) 25 մ² =25

բ) 100 մմ² =100

գ) 49 մ² =49

դ) 0.01 սմ² =0..01

ե) 64 դմ² =64

զ) 0.09 սմ² =0.09

է) 2.56 մ² =2.56

ը) 10000 սմ² =10000

թ) 144 սմ² =144

ժ) 1.69 կմ² =1.69

5)Հաշվե՛ք արտահայտության արժեքը.

1.2

2.5

3.4

4.-1

5.0.1

u.10

7.100

8.21

8.

10.

Անհավասարումների համախումբը բաղկացած է մեկ կամ մի քանի անհավասարումներից:

Փոփոխականի այն արժեքները, որոնց դեպքում համախմբի անհավասարումներից գոնե մեկը վերածվում է ճիշտ անհավասարության, կոչվում են անհավասարությունների համախմբի լուծումներ:

Գծային անհավասարումների համախումբը լուծելու համար, պետք է լուծել համախմբի յուրաքանչյուր անհավասարումը և այնուհետև գտնել ստացված լուծումների բազմությունների միավորումը: Դա էլ հենց կլինի համախմբի բոլոր լուծումների բազմությունը:

Օրինակ.

Լուծենք հետևյալ համախումբը՝

1. Լուծելով առաջին անհավասարումը, ստանում ենք՝

2x>4

x>2

2. Լուծելով երկրորդ անհավասարումը, ստանում ենք՝

3x<13

x<13/3

3. Ստացված միջակայքերը նշենք թվային առանցքի վրա:

Տվյալ համախմբի լուծումը կլինի ամբողջ թվային առանցքը՝ (−∞;+∞)։

Առաջադրանքներ․

1)Թվային բազմությունները պատկերե՛ք կոորդինատային առանցքի վրա և գտե՛ք նրանց միավորումը:

ա) [- 4, 11] և (- 7, 4]

բ) (- 21, 0) և [- 14, 0]

գ) (- ∞, 3) և [0, ∞)

դ) (- 2, 6] և (8, 14)

ե) (- 9, 3.6) և [3.6, 9)

զ) [- 15, — 5] և [-4.5; 4]

է) (- 9.2, — 1.2] և (0, 5)

ը) [- 0.5, 3.7] և [3.7, 32)

թ) (0, 0.1] և (- ∞, ∞)